Hình xăm không chỉ là một nét vẽ trên da thịt, mà còn là một tấm gương phản chiếu văn hóa, tín ngưỡng và lịch sử của một dân tộc. Trong số đó, Hình Xăm Nhật Cổ, hay còn gọi là Irezumi hoặc Wabori, nổi bật như một đỉnh cao của nghệ thuật xăm mình, ẩn chứa chiều sâu triết lý và vẻ đẹp thẩm mỹ độc đáo. Với hơn 15 năm đam mê nghiên cứu văn hóa Nhật Bản, tôi sẽ dẫn bạn đi sâu vào thế giới huyền bí của những tác phẩm nghệ thuật vĩnh cửu này.
Irezumi Là Gì? Định Nghĩa và Lịch Sử Phát Triển Của Nghệ Thuật Xăm Mình Nhật Bản
Irezumi (入れ墨) là thuật ngữ chung chỉ hình xăm ở Nhật Bản, trong khi Wabori (和彫り) thường được dùng để chỉ phong cách xăm truyền thống, thuần túy Nhật Bản. Đây không chỉ là những họa tiết đơn lẻ mà là những bức tranh lớn, bao phủ phần lớn cơ thể, kể một câu chuyện hoặc truyền tải một thông điệp sâu sắc thông qua các biểu tượng phức tạp. Để hiểu rõ hơn về hình xăm Nhật cổ, chúng ta cần nhìn lại chặng đường lịch sử đầy thăng trầm của nó.
Từ Nguồn Gốc Sơ Khai Đến Thời Kỳ Edo Vàng Son
Nghệ thuật xăm mình có lịch sử lâu đời tại Nhật Bản, xuất hiện từ thời Jomon (khoảng 10.000 TCN – 300 TCN) với các dấu hiệu trên tượng đất sét cho thấy người xưa đã có tục lệ vẽ hoặc xăm lên mặt và cơ thể. Tuy nhiên, hình xăm Nhật cổ thực sự phát triển rực rỡ vào thời kỳ Edo (1603-1868). Ban đầu, chúng được dùng để đánh dấu tội phạm hoặc như một hình thức trang trí cho những tầng lớp lao động như lính cứu hỏa (Hikeshi) và phu khuân vác, những người thường xuyên phải làm việc trong tình trạng cởi trần. Họ coi hình xăm như một lớp áo giáp tinh thần và biểu tượng của sự dũng cảm. Thời kỳ này cũng chứng kiến sự giao thoa mạnh mẽ giữa nghệ thuật xăm mình với Ukiyo-e (phù thế hội), khi các nghệ nhân khắc gỗ bắt đầu vẽ các thiết kế hình xăm, sau đó được các thợ xăm (Horishi) chuyển thể lên da.
Một bức tranh Ukiyo-e mô tả lính cứu hỏa Nhật cổ với hình xăm Irezumi trên người trong thời Edo.
Giai Đoạn Cấm Đoán Và Sự Liên Kết Với Yakuza
Khi Nhật Bản mở cửa giao thương với phương Tây vào thời Minh Trị Duy Tân (1868-1912), chính phủ đã ra lệnh cấm hình xăm để thể hiện sự văn minh và xóa bỏ hình ảnh “man rợ” trong mắt người nước ngoài. Tuy nhiên, lệnh cấm này lại vô tình đẩy Irezumi vào thế giới ngầm, đặc biệt là các tổ chức tội phạm có tổ chức như Yakuza. Với Yakuza, hình xăm không chỉ là biểu tượng của lòng trung thành, sự kiên cường chịu đựng nỗi đau mà còn là cách để họ khẳng định bản thân và phân biệt đẳng cấp trong thế giới của mình. Sự liên kết này đã tạo nên định kiến sâu sắc về hình xăm Nhật cổ, khiến nó trở thành một dấu hiệu “nguy hiểm” trong xã hội Nhật Bản trong nhiều thập kỷ.
Hồi Sinh Trong Thời Đại Mới
Mãi đến sau Thế chiến thứ hai, lệnh cấm mới được dỡ bỏ. Từ đó, hình xăm Nhật cổ dần được nhìn nhận lại như một di sản văn hóa và nghệ thuật độc đáo. Ngày nay, mặc dù định kiến vẫn còn tồn tại ở một mức độ nào đó (ví dụ, nhiều nhà tắm công cộng, phòng gym vẫn cấm người có hình xăm), Irezumi đã và đang có một sự hồi sinh mạnh mẽ, thu hút sự quan tâm của cả giới trẻ Nhật Bản và cộng đồng quốc tế như một hình thức nghệ thuật body art đỉnh cao.
Giải Mã Biểu Tượng Sâu Sắc Trong Hình Xăm Nhật Cổ (Wabori)
Mỗi họa tiết trong hình xăm Nhật cổ đều mang một ý nghĩa sâu xa, được lựa chọn kỹ lưỡng để truyền tải mong ước, phẩm chất hoặc câu chuyện của người sở hữu. Đây là nơi chiều sâu văn hóa và tâm linh được thể hiện rõ nét nhất.
Rồng (Ryu) – Quyền Năng Và Trí Tuệ Vô Biên
Rồng (Ryu) là một trong những biểu tượng quyền lực và được tôn kính nhất trong văn hóa Nhật Bản và cả hình xăm Nhật cổ. Không giống rồng phương Tây thường gắn liền với sự hung ác, rồng Nhật Bản là sinh vật hiền lành, nhân từ, biểu trưng cho sức mạnh, trí tuệ, sự giàu có, may mắn và khả năng kiểm soát các yếu tố tự nhiên như nước, gió, lửa. Hình xăm rồng thường được thể hiện với thân dài, vảy sắc sảo, không có cánh nhưng vẫn bay lượn trên mây hoặc cuộn mình quanh viên ngọc quý.
Một hình xăm rồng Nhật cổ (Ryu) khổng lồ, che kín toàn bộ lưng, thể hiện sức mạnh và trí tuệ.
Cá Chép Koi – Hành Trình Vượt Vũ Môn Hóa Rồng
Cá chép Koi là một biểu tượng kinh điển khác, tượng trưng cho lòng kiên trì, sự dũng cảm, quyết tâm vượt qua mọi thử thách để đạt được thành công. Nguồn gốc của biểu tượng này đến từ truyền thuyết cá chép vượt Vũ Môn hóa rồng. Một con Koi bơi ngược dòng thác, vượt qua mọi khó khăn để biến thành rồng. Do đó, hình xăm cá chép Koi thường mang ý nghĩa của sự kiên cường, nỗ lực không ngừng và sự chuyển mình mạnh mẽ. Hướng bơi của cá Koi cũng có ý nghĩa: bơi lên tượng trưng cho sự đấu tranh, vượt khó, trong khi bơi xuống thể hiện sự đã đạt được mục tiêu, thành công. Màu sắc của cá chép Koi (đỏ, vàng, đen, trắng) cũng có những tầng ý nghĩa riêng, từ tình yêu, sự giàu sang đến lòng dũng cảm.
Mặt Nạ Hannya – Vẻ Đẹp Của Nỗi Đau Và Sự Bảo Vệ
Mặt nạ Hannya là một trong những thiết kế ấn tượng và phức tạp nhất trong hình xăm Nhật cổ, thường xuất hiện trong kịch Noh và Kyogen. Hannya là hình ảnh của một linh hồn phụ nữ biến dạng thành quỷ dữ do sự ghen tuông, đau khổ và bị phản bội quá mức. Với cặp sừng nhọn, đôi mắt dữ tợn và cái miệng rộng mở, Hannya vừa đáng sợ vừa toát lên vẻ bi thương. Trong Irezumi, Hannya không chỉ biểu thị sự cảnh báo về sức mạnh hủy di diệt của cảm xúc tiêu cực mà còn là biểu tượng của sự bảo vệ khỏi cái ác, mang lại may mắn cho người xăm. Tùy theo góc nhìn, Hannya có thể hiện sự tức giận tột độ hoặc nỗi buồn sâu thẳm.
Một hình xăm mặt nạ Hannya Nhật cổ với chi tiết đáng sợ và buồn bã trên cánh tay.
Hổ (Tora) Và Sư Tử Fu (Shishi) – Biểu Tượng Của Dũng Khí
Hổ (Tora) trong hình xăm Nhật cổ đại diện cho sức mạnh, lòng dũng cảm, sự bảo vệ và khả năng xua đuổi tà ma, bệnh tật. Hổ thường được khắc họa trong môi trường thiên nhiên hoang dã, với vẻ uy nghi và hung dữ, sẵn sàng đối mặt với mọi mối đe dọa.
Sư Tử Fu (Shishi), còn gọi là Chó Fu, là sinh vật thần thoại có hình dáng sư tử, thường được đặt ở lối vào đền thờ hoặc nhà cửa để canh giữ, bảo vệ. Trong Irezumi, Shishi là biểu tượng của quyền lực, sự giàu có và là người bảo vệ mạnh mẽ, mang lại may mắn và xua đuổi linh hồn xấu.
Phượng Hoàng (Hoo-ō) – Tái Sinh Và Bất Tử
Phượng Hoàng (Hoo-ō) là một loài chim thần thoại, biểu tượng của sự tái sinh, bất tử, công lý và thịnh vượng. Giống như phượng hoàng phương Tây, Hoo-ō có khả năng sống lại từ đống tro tàn, đại diện cho chu kỳ sinh – tử – tái sinh. Hình xăm phượng hoàng thường được thể hiện với những bộ lông sặc sỡ, rực rỡ, tượng trưng cho vẻ đẹp vĩnh cửu và sự thăng hoa.
Hoa Văn (Hana) – Sắc Màu Của Cuộc Sống Và Triết Lý Thiền
Các loài hoa trong hình xăm Nhật cổ không chỉ mang vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc về cuộc đời và cái chết.
Hoa Anh Đào (Sakura)
Sakura là biểu tượng quốc gia của Nhật Bản, đại diện cho vẻ đẹp phù du, sự ngắn ngủi nhưng rực rỡ của cuộc sống. Đối với các Samurai, Sakura tượng trưng cho cái chết vinh quang, ý nghĩa của việc sống hết mình và chấp nhận sự vô thường.
Hoa Mẫu Đơn (Botan)
Botan là “nữ hoàng của các loài hoa”, biểu trưng cho sự giàu sang, thịnh vượng, vẻ đẹp vương giả và may mắn. Hoa mẫu đơn thường được kết hợp với các hình tượng mạnh mẽ khác để làm tăng thêm vẻ uy nghi.
Hoa Sen (Renge/Hasu)
Trong Phật giáo, hoa sen (Renge hoặc Hasu) là biểu tượng của sự thuần khiết, giác ngộ và tái sinh, vươn lên từ bùn lầy mà vẫn giữ được vẻ đẹp thanh cao.
Hoa Cúc (Kiku)
Kiku (hoa cúc) là loài hoa hoàng gia, biểu tượng của sự trường thọ, sức khỏe, tái sinh và hạnh phúc. Đây cũng là quốc hoa của Nhật Bản, gắn liền với gia huy của Thiên hoàng.
Thần Linh, Quỷ Dữ Và Các Biểu Tượng Khác (Oni, Raijin, Fujin)
Ngoài các biểu tượng trên, Irezumi còn khắc họa nhiều hình tượng thần thoại khác:
- Oni: Quỷ dữ trong văn hóa dân gian Nhật Bản, có thể đáng sợ hoặc hài hước, tượng trưng cho sức mạnh, bảo vệ và trừng phạt cái ác.
- Raijin: Thần Sấm Sét, thường được miêu tả với trống, biểu trưng cho sức mạnh tự nhiên.
- Fujin: Thần Gió, luôn mang theo chiếc túi gió, đại diện cho sự biến động và sức mạnh của thiên nhiên.
Kỹ Thuật Xăm Nhật Cổ Truyền Thống: Nét Độc Đáo Của Tebori
Điểm làm nên sự khác biệt và giá trị của hình xăm Nhật cổ chính là kỹ thuật xăm truyền thống, đặc biệt là Tebori.
Tebori – Nghệ Thuật Chạm Khắc Bằng Tay
Tebori (手彫り, nghĩa là “khắc bằng tay”) là kỹ thuật xăm truyền thống của Nhật Bản, sử dụng một que tre hoặc kim loại dài gắn kim để đẩy mực vào da hoàn toàn bằng tay, không dùng máy. Quá trình này đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và kinh nghiệm phi thường của người thợ xăm. Xăm Tebori nổi tiếng với độ sâu màu sắc, hiệu ứng chuyển màu (Bokashi – ぼかし) mượt mà và khả năng tạo ra những đường nét sống động, mang lại cảm giác “sống” cho hình xăm mà xăm máy khó đạt được. Mặc dù mất nhiều thời gian và đau đớn hơn, nhưng Tebori vẫn được giới mộ điệu đánh giá cao bởi sự tinh xảo và giá trị truyền thống mà nó mang lại.
Một nghệ nhân Horishi đang thực hiện kỹ thuật xăm Tebori truyền thống cho hình xăm Nhật cổ.
Horishi – Người Nghệ Nhân Thổi Hồn Vào Da Thịt
Người thợ xăm truyền thống của Nhật Bản được gọi là Horishi (彫師). Để trở thành một Horishi thực thụ, người học việc phải trải qua một quá trình đào tạo và học hỏi nghiêm ngặt, kéo dài hàng chục năm dưới sự hướng dẫn của một bậc thầy. Họ không chỉ học kỹ thuật xăm mà còn phải am hiểu sâu sắc về văn hóa, lịch sử, ý nghĩa của từng biểu tượng, cũng như cách bố cục tổng thể để tạo nên một tác phẩm nghệ thuật hài hòa và ý nghĩa. Một Horishi không chỉ là thợ xăm mà còn là một họa sĩ, một nhà sử học và một người gìn giữ di sản.
Quy Trình Và Vật Liệu
Mực xăm truyền thống (Sumi – 墨) thường là mực đen làm từ bồ hóng, mang lại độ bền và sắc thái đặc trưng. Quy trình xăm Tebori thường bắt đầu bằng việc phác thảo toàn bộ thiết kế lên da, sau đó đi nét (sujibori) và cuối cùng là tô màu, tạo bóng (bokashi) – một quá trình có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm tùy vào độ lớn và độ phức tạp của hình xăm.
Ảnh Hưởng Văn Hóa Và Cái Nhìn Hiện Đại Về Hình Xăm Nhật Cổ
Mối Quan Hệ Với Ukiyo-e Và Văn Hóa Bình Dân
Nghệ thuật xăm mình Nhật cổ có mối liên hệ mật thiết với Ukiyo-e, những bản khắc gỗ “phù thế hội” mô tả cuộc sống thường ngày, các diễn viên kịch Kabuki, võ sĩ đạo và những người đẹp. Các họa sĩ Ukiyo-e như Utagawa Kuniyoshi đã tạo ra những thiết kế hình xăm phức tạp và chi tiết, đặc biệt là các nhân vật trong tiểu thuyết “Thủy Hử” với hình xăm rồng, hổ, hoa văn mạnh mẽ. Điều này cho thấy Irezumi từng là một phần không thể thiếu trong văn hóa bình dân Nhật Bản.
Định Kiến Xã Hội Và Sự Thay Đổi Theo Thời Gian
Dù là một di sản nghệ thuật, hình xăm Nhật cổ vẫn phải đối mặt với những định kiến xã hội sâu sắc, chủ yếu do sự liên kết lịch sử với Yakuza. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, với sự ảnh hưởng của văn hóa toàn cầu và sự cởi mở hơn của giới trẻ, cái nhìn về Irezumi đang dần thay đổi. Nhiều nghệ sĩ xăm mình hiện đại đã và đang nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị của Irezumi, giúp nó được công nhận như một hình thức nghệ thuật chính thống.
Lựa Chọn Hình Xăm Nhật Cổ: Lời Khuyên Từ Chuyên Gia
Khi quyết định sở hữu một hình xăm Nhật cổ, điều quan trọng nhất là phải tìm hiểu kỹ lưỡng về ý nghĩa của từng biểu tượng và lựa chọn một Horishi uy tín, có kinh nghiệm. Hãy cân nhắc về vị trí xăm, kích thước và câu chuyện bạn muốn kể qua hình xăm đó. Một hình xăm Irezumi không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật trên cơ thể mà còn là một phần của danh tính và tinh thần của bạn.
FAQ (Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Hình Xăm Nhật Cổ)
Q1: Hình xăm Nhật cổ có nhất thiết phải xăm full lưng hay full tay không?
A1: Không nhất thiết. Mặc dù nhiều hình xăm Nhật cổ truyền thống được thiết kế để bao phủ toàn bộ lưng (donburi) hoặc cánh tay (hikasen), nhưng bạn hoàn toàn có thể chọn các thiết kế nhỏ hơn, phù hợp với sở thích và vị trí mong muốn, miễn là vẫn giữ được phong cách và ý nghĩa của Irezumi.
Q2: Ý nghĩa của các màu sắc trong hình xăm Nhật cổ là gì?
A2: Màu sắc đóng vai trò quan trọng. Màu đen (Sumi) thường là nền tảng, tạo độ sâu. Đỏ thường biểu thị sức mạnh, năng lượng, may mắn hoặc tình yêu. Vàng/cam có thể tượng trưng cho sự giàu sang, thịnh vượng. Xanh lá cây liên quan đến thiên nhiên, sự sống. Mỗi màu sắc đều góp phần tạo nên thông điệp tổng thể của hình xăm.
Q3: Xăm Tebori có đau hơn xăm máy không?
A3: Nhiều người cho rằng xăm Tebori có cảm giác đau khác biệt so với xăm máy. Một số mô tả là “đau sâu hơn” nhưng “dễ chịu hơn” vì không có cảm giác rung liên tục. Tuy nhiên, mức độ đau đớn còn phụ thuộc vào ngưỡng chịu đau của mỗi người và kỹ năng của nghệ nhân. Quá trình này thường kéo dài hơn xăm máy.
Q4: Hình xăm Nhật cổ có còn bị kỳ thị ở Nhật Bản không?
A4: Mặc dù đã có sự thay đổi tích cực, nhưng định kiến về hình xăm vẫn còn tồn tại ở một mức độ nào đó trong xã hội Nhật Bản, đặc biệt là đối với Irezumi truyền thống. Nhiều khu vực công cộng như Onsen (suối nước nóng), Sento (nhà tắm công cộng), bãi biển hoặc một số phòng gym vẫn có quy định cấm hoặc hạn chế người có hình xăm. Tuy nhiên, với sự phát triển của du lịch và văn hóa hiện đại, những quy định này đang dần được nới lỏng hoặc có các giải pháp thay thế.
Hình xăm Nhật cổ là một kho tàng văn hóa và nghệ thuật vô giá, nơi mỗi đường nét, mỗi biểu tượng đều kể một câu chuyện về lòng dũng cảm, sự kiên trì, triết lý sống và ước vọng của con người. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về Irezumi và cảm nhận được vẻ đẹp cũng như giá trị mà nó mang lại.
Đọc thêm:
